Mơ mộng ảnh hưởng tích cực đến tâm trí như thế nào?
Khoa học cho rằng suy nghĩ vẩn vơ có thể cải thiện tâm trạng và thúc đẩy sự sáng tạo của chúng ta
Tôi luôn tin tưởng vào sự mơ mộng, cả hiện tại và sau này – đặc biệt là khoảng thời gian khi tôi đi bộ đường dài. Có điều gì đó về bản chất mơ mộng này giúp tôi buông bỏ những lo âu hàng ngày và cho phép tâm trí tôi thơ thẩn. Cảm giác này thật tuyệt vời và nó thường xuyên thúc đẩy sự sáng tạo của tôi khi tôi viết văn hay sáng tác âm nhạc.
Tuy nhiên, có lúc tôi cũng gặp rắc rối khi đọc một nghiên cứu cho rằng suy nghĩ vẩn vơ có thể khiến năng suất kém hơn hoặc thậm chí là gây ra tâm trạng chán nản. Nhưng hóa ra các nhà nghiên cứu đã gộp các loại suy nghĩ lan man khác lại với nhau. Không phải tất cả các nghiên cứu đều phân biệt giữa sự suy ngẫm phiền muộn (giống như tâm trí đang diễn lại mối bất đồng hiện hữu với người bạn đời của chúng ta) và sự mơ mộng dễ chịu (để tâm trí chúng ta tự do thơ thẩn).
Hiện nay, một số ngành khoa học mới hơn đang vẽ ra một bức tranh nhiều sắc thái hơn về những gì xảy ra với chúng ta khi chúng ta để tâm trí của mình thơ thẩn. Mặc dù các nghiên cứu còn mới mẻ và đang phát triển, nhưng nó cho thấy mơ mộng thực sự có thể khiến chúng ta hạnh phúc và sáng tạo hơn — nếu chúng ta làm đúng cách.
Mơ mộng có thể tốt cho sự sáng tạo
Trong nhiều giai thoại, suy nghĩ vẩn vơ đã gắn liền với sự sáng tạo trong nhiều thế kỷ. Nhưng mối liên hệ với sự sáng tạo có thể phụ thuộc vào kiểu suy nghĩ vẩn vơ của bạn, theo một nghiên cứu mới của Julia Kam và các đồng nghiệp tại Đại học Calgary.
Trong nghiên cứu này, các nhà nghiên cứu đã sử dụng công nghệ điện não đồ để xem điều gì xảy ra trong não chúng ta khi chúng ta tham gia vào các kiểu suy nghĩ lan man khác nhau. Để làm điều đó, họ yêu cầu mọi người thực hiện một công việc vặt vãnh lặp đi lặp lại và thỉnh thoảng ngắt lời họ để xem họ đang nghĩ gì, đồng thời liên tục theo dõi hoạt động não bộ của họ.
Một số người tham gia báo cáo những suy nghĩ mà Kam gọi là “bị ràng buộc”, liên quan đến những thứ như ngẫm nghĩ về cuộc chiến với người phối ngẫu hoặc suy nghĩ về cách quản lý một vấn đề công việc. Mặc dù những suy nghĩ này không liên quan đến nhiệm vụ đang làm, nhưng chúng vẫn có cái gì đó để tập trung vào.
Những người khác báo cáo về những suy nghĩ “tự do bay nhảy” – có nghĩa là, chúng nhảy từ điều này sang điều khác – có lẽ mơ mộng về một kỳ nghỉ trong tương lai ở Ý, sau đó tự hỏi liệu họ có cần một bộ đồ tắm mới hay không, rồi lại mơ tưởng về người yêu cũ.
Khi Kam và các đồng nghiệp của cô kết hợp suy nghĩ của mọi người với hoạt động não bộ đồng thời của họ, họ đã tìm thấy các mẫu đặc trưng cho các loại suy nghĩ lan man khác nhau.
Cụ thể, những suy nghĩ tự do bay nhảy có liên quan đến việc gia tăng sóng alpha trong vỏ não trước – một phát hiện đáng chú ý và mới lạ, Kam nói.
“Điều thực sự nổi bật khi tìm ra điểm đánh dấu thần kinh này là nó có liên quan đến quá trình nghiên cứu về sự sáng tạo,” cô nói. “Khi có dao động alpha trong vỏ não trước, người ta thực hiện các nhiệm vụ sáng tạo tốt hơn.”
Cô nói rằng hoạt động não bộ này dựa trên một khía cạnh cụ thể của sự sáng tạo — tư duy phân kỳ hay tư duy “bên ngoài chiếc hộp.” Khi bạn tạo ra ý tưởng, bạn muốn có thể đi theo nhiều hướng và không bị ràng buộc, điều này cho phép suy nghĩ tự do bay nhảy.
Việc suy nghĩ lan man cũng đã được chứng minh là giúp tăng cường tư duy hội tụ: điều gì sẽ xảy ra sau khi bạn vắt óc suy nghĩ các ý tưởng và phải chọn ra ý tưởng hay nhất trong hàng đống ý tưởng, cô nói thêm. Vì vậy, có nhiều khả năng việc suy nghĩ lan man phục vụ cho một mục đích sáng tạo.
“Nếu một vấn đề đã nảy sinh trong tâm trí bạn và bạn cần tìm ra giải pháp, hãy để nó đi sâu vào hậu cảnh/ tiềm thức sẽ có thể hữu ích một chút,” cô nói. “Việc suy nghĩ lan man tạo điều kiện dễ dàng cho nhiều loại giải pháp đến với bạn, như trong một khoảnh khắc chợt lóe lên.”
Điều này phản ánh kết quả từ một nghiên cứu vào năm 2015 do Claire Zedelius thực hiện, trước đây thuộc Đại học California – Santa Barbara. Cô đã xem xét việc suy nghĩ vẩn vơ ảnh hưởng như thế nào đến hiệu suất của con người trong một bài kiểm tra khả năng sáng tạo, ở đó họ phải nghĩ ra một từ mới lạ (ví dụ: “đồ ăn”) phù hợp với ba từ dường như không liên quan (ví dụ: “cá, nhanh và cay”). Cô phát hiện ra rằng những người đầu óc lan man thực hiện nhiệm vụ này tốt hơn, câu trả lời đến với họ trong nháy mắt thay vì thông qua việc thử nghiệm các giải pháp khác nhau một cách có phương pháp.
“Mọi người thậm chí không biết làm thế nào họ có được đáp án — nó chỉ đột nhiên xuất hiện,” cô nói. “Việc suy nghĩ vẩn vơ giúp giải quyết vấn đề theo kiểu ‘aha’.”
Trong một nghiên cứu gần đây hơn, Zedelius đã xem xét nội dung trong suy nghĩ của mọi người để xem điều đó có liên quan như thế nào đến khả năng sáng tạo hàng ngày (bên ngoài bối cảnh phòng thí nghiệm). Những người tham gia, bao gồm một số nhà văn sáng tạo, được nhắc nhở qua điện thoại di động suốt cả ngày để báo cáo về bản chất suy nghĩ của họ, và vào cuối ngày, họ đã sáng tạo như thế nào. Kết quả cho thấy tâm trí của mọi người thường thơ thẩn đến những thứ khá vụn vặt — chẳng hạn như lập kế hoạch cho một chuyến mua sắm sau đó — và những suy nghĩ này không ảnh hưởng đến khả năng sáng tạo.
Nhưng khi tâm trí của mọi người thơ thẩn theo những cách viển vông hơn (ví dụ như những điều viển vông hoặc những kịch bản vui nhộn, kỳ lạ) hoặc theo những cách dường như đặc biệt có ý nghĩa đối với họ, họ cũng có xu hướng có nhiều ý tưởng sáng tạo hơn và cảm thấy có nhiều cảm hứng hơn vào cuối ngày. Thật thú vị, điều này đúng với cả nhà viết văn và người bình thường.
Zedelius nói: “Các nhà văn có thể luôn làm điều này vì quá trình sáng tạo của họ — suy nghĩ ra những câu chuyện, xem xét ‘sẽ như thế nào nếu’ hoặc các kịch bản phi thực tế hoặc kỳ quái. Nhưng người bình thường cũng sẽ làm điều này nhiều hơn để sáng tạo hơn.”
Điều này cho thấy mối liên hệ giữa suy nghĩ vẩn vơ và sáng tạo phức tạp hơn người ta tưởng. Nó dường như phụ thuộc vào mức độ tự do bay nhảy của suy nghĩ, nội dung của suy nghĩ, và khả năng loại bỏ những mối bận tâm hàng ngày của bạn. Không còn nghi ngờ gì nữa, điều này giải thích tại sao việc tôi mơ mộng trên một con đường mòn dài hơi đã dẫn đến những ý tưởng về bài hát hoặc câu chuyện dường như không biết từ đâu bay đến.
Suy nghĩ vẩn vơ có thể giúp chúng ta hạnh phúc hơn
Nghiên cứu trước đây cho thấy tâm trí thơ thẩn là một tâm trí không hạnh phúc: Chúng ta có xu hướng kém hạnh phúc hơn khi không tập trung vào việc mình đang làm. Và điều đó có thể đúng, nếu bạn có xu hướng kể lại những sai lầm trong quá khứ hoặc phát lại các bài đăng trên mạng xã hội khi bạn suy nghĩ vẩn vơ hoặc nếu tâm trí lan man khiến bạn không thể hoàn thành mục tiêu của mình.
Một lần nữa, nội dung của những suy nghĩ vẩn vơ có sự khác biệt lớn. Ví dụ, như một nghiên cứu vào năm 2013 cho thấy, khi mọi người thấy những suy nghĩ lan man của họ thú vị hơn, tâm trạng của họ thực sự được cải thiện trong khi đang suy nghĩ lan man. Tương tự, các nghiên cứu khác đã phát hiện ra rằng nghĩ về những người bạn yêu thương hoặc nghĩ về tương lai tiềm năng của bạn tạo ra những kết quả tích cực hơn là về những gì đã xảy ra trong quá khứ.
Cách bạn sử dụng suy nghĩ lan man cũng có thể quan trọng. Trong một số trường hợp, mọi người cố ý để tâm trí lan man – điều mà hầu như chưa được khám phá trong nghiên cứu, nhưng có thể có những tác động khác biệt. Theo một nghiên cứu vào năm 2017 cho thấy, những người sử dụng cách mơ mộng để tự phản ánh bản thân thường có những suy nghĩ dễ chịu hơn những người đơn giản chỉ nghiền ngẫm về những trải nghiệm khó chịu.
Thậm chí còn có một số bằng chứng cho thấy việc tâm trí lan man có thể là một liều thuốc giải cho chứng trầm cảm hơn là điều trị nguyên nhân. Những người bị trầm cảm có thể đơn giản chỉ cần xem lại các sự kiện trong quá khứ của họ để hiểu rõ hơn điều gì đã xảy ra gây ra tâm trạng đen tối của họ và tránh những vấn đề trong tương lai. Ngoài ra, khi các nhà nghiên cứu nghiên cứu xem tâm trạng tiêu cực xảy ra trước hay theo sau một giai đoạn suy nghĩ lan man, họ nhận thấy tâm trạng tồi tệ dẫn đến tâm trí suy nghĩ miên man nhiều hơn nhưng không ngược lại, cho thấy rằng suy nghĩ lan man có thể giúp mọi người cảm thấy tốt hơn.
Hiện nay, những phát hiện từ một nghiên cứu vào năm 2021 cho thấy rằng suy nghĩ lan man và tự do bay nhảy hơn thực sự có thể cải thiện tâm trạng của bạn.
Trong nghiên cứu này, những người tham gia được nhắc nhở ngẫu nhiên qua điện thoại di động trong ba ngày để báo cáo họ đang cảm thấy như thế nào (tích cực hay tiêu cực) và mức độ suy nghĩ của họ có tự do bay nhảy và liên quan đến những gì họ đang làm (hay không).
Sau khi phân tích dữ liệu, các nhà nghiên cứu nhận thấy rằng khi suy nghĩ của mọi người không phù hợp với nhiệm vụ, họ thường cảm thấy tiêu cực hơn — tương tự như những gì phát hiện trước đó cho thấy. Nhưng nếu suy nghĩ của họ được tự do bay nhảy, nó lại có tác dụng ngược lại, giúp mọi người cảm thấy hạnh phúc hơn.
Các nhà nghiên cứu kết luận: “Những phát hiện của chúng tôi cho thấy có thể có những khía cạnh tích cực của việc suy nghĩ vẩn vơ.”
Một lần nữa, tôi nhận thấy rằng khoa học hỗ trợ cho kinh nghiệm của bản thân tôi. Nếu tôi chỉ đơn giản là đặt mình vào một không gian để tâm trí tôi tự do bay nhảy, tôi sẽ không cảm thấy chán nản. Ngược lại, tôi hạnh phúc hơn vì điều đó.
Chúng ta có thể trở thành những kẻ lan man có trí óc tốt hơn không?
Mặc dù nghiên cứu về vấn đề này vẫn còn non trẻ, nhưng nó chỉ ra rằng có thể có một cách đúng và một cách sai để suy nghĩ lung tung.
Kam cảnh báo rằng việc suy nghĩ lung tung khi bạn cần tập trung vào một nhiệm vụ (hoặc có nguy cơ làm tổn thương bản thân hoặc người khác — như khi bạn đang lái xe hoặc làm phẫu thuật) có thể là một vấn đề. Tuy nhiên, cô ấy nói, nếu bạn để tâm trí của mình lan man khi bạn đang làm những công việc vặt vãnh không đòi hỏi sự tập trung — chẳng hạn như đan áo hoặc bóc vỏ đậu – điều đó có thể giúp bạn cảm thấy tốt hơn hoặc nảy ra những ý tưởng sáng tạo.
“Bối cảnh và nội dung của cuộc phiêu lưu trong tâm trí của bạn thực sự rất quan trọng. Nó đóng một vai trò quan trọng trong việc bạn có được một kết quả tốt hoặc không tốt không xấu,” cô nói.
Mặc dù nhiều người trong chúng ta có một chế độ mặc định đưa tâm trí của chúng ta đến những nơi tối tăm khi chúng ta không bận rộn, điều đó không có nghĩa là chúng ta phải mãi mắc kẹt ở đó. Nếu chúng ta có thể chuyển hướng suy nghĩ của mình khỏi những nơi tăm tối đó, chúng ta có thể sẽ thoát khỏi tình trạng suy nghĩ lung tung hơn.
Kam nghĩ rằng thực hành chánh niệm có thể giúp ích cho điều đó, miễn là nó làm tăng nhận thức về suy nghĩ của chúng ta và cảnh báo chúng ta khi chúng ta lạc vào suy nghĩ có vấn đề, sau đó có thể giúp chúng ta chuyển hướng tâm trí lan man của mình.
Cô nói: “Chỉ cần có nhiều quyền kiểm soát hơn khi suy nghĩ lung tung xảy ra và loại suy nghĩ mà bạn có sẽ rất hữu ích.”
Zedelius cũng nói về vấn đề nhận thức. Như nhiều người tham gia nghiên cứu đã nói với cô, họ chưa bao giờ chú ý nhiều đến việc tâm trí của họ đi đâu trước khi vào nghiên cứu của cô, nhưng đã nhận thấy quá trình này làm họ mở mang tầm mắt.
“Họ sẽ nói, ‘Tôi đã nhận thức được những khuôn mẫu trong suy nghĩ của mình mà trước đây tôi chưa bao giờ nhận ra — tôi bị cuốn hút vào điều gì,’” cô nói. “Điều đó khiến tôi tự hỏi liệu việc thăm dò lặp đi lặp lại mà chúng tôi thực hiện trong các thí nghiệm của mình có thể không chỉ được sử dụng như một thước đo, mà là một loại can thiệp, để xem liệu nhận thức có thay đổi theo thời gian hay không.”
Tất nhiên, mặc dù mơ mộng có thể tốt cho chúng ta, nhưng nó lại trở thành một bản rap khá tệ trong văn hóa Mỹ. Người Mỹ có xu hướng tự hào về đạo đức làm việc mạnh mẽ của họ — thường được dịch là làm việc chăm chỉ trong nhiều giờ với sự tập trung hoàn toàn.
Nhưng con người không được xây dựng để luôn ở chế độ “bật” mọi lúc. Nghỉ ngơi thư giãn có thể tốt, không chỉ cho sự sáng tạo và hạnh phúc của chúng ta mà còn cho năng suất của chúng ta, đặc biệt nếu chúng ta đang làm những công việc đòi hỏi sự tập trung cao độ cần phải duy trì. Và, miễn là nó được sử dụng trong những thời điểm không cần tập trung hoàn toàn, nó có thể cải thiện sức khỏe của chúng ta mà không làm cản trở hiệu suất.
Chúng ta không cần có cớ để suy nghĩ lung tung, vì đó là một phần di sản của con người. Bên cạnh đó, chúng ta hầu như không bắt đầu nhận ra nó có thể làm gì cho chúng ta, Zedelius nói.
“Hy vọng của tôi là mọi người sẽ khám phá các giới hạn của việc suy nghĩ vẩn vơ nhiều hơn một chút và cố gắng lan man theo cách lớn hơn, kỳ ảo hơn, có ý nghĩa cá nhân hơn và tiến xa hơn trong tương lai,” cô nói. “Nếu mọi người chỉ thực sự cho phép mình sử dụng công cụ này một cách tinh nghịch, họ có thể tập trung vào các giải pháp sáng tạo cho các vấn đề lớn.”
Jill Suttie, Psy.D., là cựu biên tập viên bình sách của Greater Good và hiện là ký giả và biên tập viên đóng góp cho tạp chí. Bài báo này ban đầu được xuất bản bởi tạp chí trực tuyến Greater Good.
Tân Dân biên dịch
Quý vị tham khảo bản gốc từ The Epoch Times
Xem thêm:
