Mới nhất
Tiêu điểm
Bình luận
Share
Email
Có một loại người Khổng Tử không thể dạy
Trong “Luận Ngữ. Vệ Linh Công”, Khổng Tử từng cảm thán rằng: “Quần cư chung nhật, ngôn bất cập nghĩa, hảo hành tiểu tuệ, nan hĩ tai!” Dịch văn: Cả ngày chỉ tụ tập nói chuyện phiếm, không nói những lời nghiêm túc, lại thích giở trò khôn vặt thì rất khó có tương lai
Khổng Tử có hàng ngàn học trò theo học, là một nhà giáo dục lớn nhất thời xưa, đối với ông không có người nào là không thể dạy dỗ, nhưng chỉ riêng với loại người thích khôn vặt thì thật ông cũng phải buông lời cảm thán lắc đầu. Vì sao ông lại chán ngán loại người này như vậy?
Trong “Bi thuyết”, Liễu Tông Nguyên (773-819) từng ghi chép một câu chuyện kể rằng:
Người ta nói, con nai sợ con báo rừng, con báo lại sợ con hổ, con hổ lại sợ gấu ngựa. Ở nước Sở xưa có một người thợ săn, kỹ năng săn thú rất kém cỏi nhưng lại thích thể hiện mình thông minh. Người thợ săn tước ống trúc làm thành cái tiêu để bắt trước tiếng kêu của các loài dã thú. Anh ta thường học tiếng kêu của con dê, con hươu, nai… để dụ dỗ những con này đến và bắt chúng.
Có một lần, người thợ săn mang theo cung tên, thuốc nổ và đồ dùng lên núi. Anh ta dùng tiêu thổi ra tiếng kêu của con nai. Không ngờ, tiếng tiêu rất giống với tiếng kêu của con nai, làm cho con báo ở gần đó tìm đến để ăn thịt nai. Người thợ săn thoáng chút hoảng sợ, nhưng anh ta cũng kịp thổi ngay ra tiếng kêu của con hổ, dọa con báo sợ hãi mà rời đi.
Nhưng tiếng tiêu quá giống tiếng kêu của hổ, khiến cho một con hổ hung mãnh đang đói đi tới. Người thợ săn càng luống cuống hơn, vội vàng thổi ra tiếng gào của con gấu ngựa, dọa khiến con hổ hung mãnh bỏ chạy. Anh ta vừa thở gấp, vừa muốn nghỉ ngơi một chút thì từ đâu một con gấu ngựa nhe nanh vuốt nghe thấy tiếng kêu đi tới.
Người thợ săn đến lúc này không thể thổi ra được tiếng của con vật nào hung mãnh hơn để hù dọa gấu ngựa. Anh ta sợ tới mức hồn bay phách lạc và cuối cùng đã bị con gấu ngựa bổ nhào lên người, xé thành từng mảnh. Người thợ săn này đã không dựa vào bản lĩnh thật sự để đi săn, mà là dựa vào tiếng kêu để “lừa săn”.
Ngày này chẳng phải không thiếu gì những người giống như thợ săn nọ. Không dựa vào thực lực, bản lĩnh của mình mà dùng thủ đoạn hay kiểu thông minh khôn vặt để chiếm lợi. Rốt cục “lừa người hại mình”. Những người khôn vặt thường tỏ ra thông minh, lắm mưu nhiều kế, tính toán khôn ngoan hoặc không ngại dùng những thủ đoạn lợi dụng người khác để đạt được thành công một cách dễ dàng hơn.
Những người thích thể hiện sự khôn vặt của mình thường những người không có “chân tài, thực học”. Dùng toan tính luồn lách để thăng tiến, đi đường tắt, làm giàu nhanh, kiếm lợi thật lớn cho mình. Dựa vào lời nói giảo hoạt hay công kích, áp chế người khác để nâng mình lên, nhất thời đắc ý, nghĩ rằng mình đang được lợi nhưng thực chất là đang tiêu tốn vận may và phúc đức của mình. Thực ra đó chỉ là một thứ khôn lỏi, khôn vặt, khiến trí tuệ thực sự của người ta bị vùi lấp, khiến người ta trở thành nhỏ nhen, ích kỷ.
Bậc đại trí thường giả ngu, kẻ ngu lại thích giả trí
Bậc trí giả thường là người “đại trí giả ngu”, nhưng trong cuộc sống ngày nay lại chẳng it người “đại ngu giả trí”. Những người “đại ngu giả trí” thường là người thích thể hiện mình thông minh hơn người, thích dùng chiêu trò khôn lanh để hơn thua với người.
Người “đại trí giả ngu” và người “đại ngu giả trí” thực ra chỉ khác nhau ở một điểm quan trọng: biết mình là ai.
Người đại ngu giả trí là kẻ không biết chính bản thân mình là người như thế nào nên không ngần ngại giở các chiêu trò khôn vặt, tưởng rằng không ai biết. Những người như vậy thường tỏ ra lanh lợi, biết cách nói chuyện, ứng đối linh hoạt, thiên biến vạn hoá, tưởng rằng qua mắt được thiên hạ nhưng thực ra thứ khôn vặt ấy thực chất khá thiển cận, dễ bị người khác nhìn ra.
Người khôn vặt thường tự cho mình là thông minh nhưng thực ra họ mới chính là người dại dột nhất, tự hạ giá trị của bản thân trong khi đang truy cầu những thứ nhỏ nhen, tầm thường.
Còn người dẫu có ngốc nghếch cũng không phải người xấu, có lòng muốn học hỏi thì chẳng mấy mà thành ra có trí tuệ. Cho nên đương thời Khổng Tử mới dùng hết tâm huyết vào việc dạy học nhưng kẻ khôn vặt, đại ngu giả trí là những kẻ không thể học được, bởi vì những kẻ này vốn đã luôn nghĩ mình thông minh, trong đầu toan tính rất nhiều tiểu xảo, không có lòng hướng thiện, cho nên rất khó dạy.
Người trí tuệ ẩn mình, không thể hiện mình thông minh
Một trong những người mà Tư Mã Ý từng coi là tri kỷ là Dương Tu, người phò tá cho Tào Thực – em trai và là đối thủ cạnh tranh ngôi vị thế tử với Tào Phi.
Dương Tu cũng là một người thông minh không kém gì Tư Mã Ý, nhưng do tham danh lợi, phô trương hấp tấp mà sau này mắc họa diệt thân. Một học trò của Tư Mã Ý, từng nói về Dương Tu thế này: “Ông ta cậy có trí tuệ thông minh mà muốn thể hiện mình lấn lướt người khác, hỏi sau này ai có thể bao dung nổi ông ta không đây”.
Dương Tu trong lúc sinh thời đã nhiều lần khiến Tào Tháo phải khâm phục vì ông ta có thể đoán trúng suy nghĩ của mình nhiều lần.
Thế nhưng, cuối cùng Tào Tháo lại chém Dương Tu vì làm bại lộ việc quân (vụ án chân gà), qua việc ông đoán rằng Tào Tháo sẽ rút binh dựa theo quân lệnh “kê thặc” của Tào Tháo.
Người đời sau cũng có bài thơ rằng: “Thân tử nhân tài ngộ, phi quan dục thối binh”, ý nói cái chết của Dương Tu là bởi vì sự thông minh của ông gây ra, chính điều mà người ta gọi là: “Thông minh bị thông minh hại”. Sự thông minh của Dương Tu đối với người đại trí tuệ mà nói chỉ là chút khôn vặt, đại ngu xuẩn.
Cổ nhân nói: “Sái tiểu thông minh nhân, đô bất thị chân chính đích trí giả”, người thích thể hiện cái khôn của mình, thể hiện mình thông minh thì đều không phải người thực sự có trí tuệ.
Thành ngữ cổ có câu: “Đại trí nhược ngu, đại dũng nhược khiếp” (Kẻ tài trí giả như ngu dốt, kẻ dũng mãnh giả như khiếp sợ), Lão Tử cũng giảng: “Đại âm vô thanh, đại tượng vô hình” (Tiếng lớn ầm ầm như không có tiếng, hình lớn hiện ra như không có hình), đều là có ý nói rằng người có tài trí cao nhưng luôn khiêm tốn, không để lộ tài năng, vẻ ngoài biểu hiện ra giống như một người ngu dốt, nhưng thực ra lại là người có trí tuệ phi phàm. Đó là thể hiện ra công phu và bản lĩnh của bậc quân tử tài trí.
Hàn Tín – đại ngu hay đại trí
Điển cố “Hàn Tín chịu nhục chui háng” kể về Hàn Tín là một tướng quân tài năng, được người dân thời Hán Sở đánh giá là “quốc sĩ vô song”, “công lao cao cả, mưu lược tài ba”. Vậy mà trước lời thách thức của một kẻ vô lại, ông đã nhẫn nhục chui qua háng kẻ kia mà không dùng thanh bảo kiếm chặt đầu hắn.Hàn Tín từ chỗ chịu nỗi nhục chui háng đến được tôn vinh thành đại tướng quân, soái lĩnh quân đội ám độ Trần Thương, thu phục Quan Trung, đánh bại nước Ngụy, Đại, Triệu, Yên, Tề, cuối cùng là phò Hán diệt Sở.
Hàn Tín có thể chui dưới háng của kẻ vô lại không phải hèn nhát, cũng không phải là ngu ngốc mà lại là thể hiện phong thái của bậc “đại trí giả ngu”. Ông đã nhẫn chịu nỗi nhục này để tránh lấy đi một mạng người. Làm vậy bản thân mình không phạm tội giết người, vừa giữ được mạng cho kẻ vô lại kia.
Đó là biểu hiện cao thượng của tâm đại nhẫn và đại trí. Sau này, Hàn Tín trở thành đại tướng quân của Hán Cao Tổ Lưu Bang và giúp ông sáng lập triều Hán. Công lao vĩ đại của Hàn Tín đối với triều Hán đã chứng minh ông là một bậc đại trí.
Đại trí giả ngu hay Đại ngu giả trí, kỳ thực chính là chỉ nghĩ cho bản thân hay nghĩ cho người khác, biết mình biết người, ấy chính là trí tuệ của bậc đại trí.
Đan Thư
