Trong bối cảnh các cuộc tranh luận về hiệp ước toàn cầu nhằm chấm dứt ô nhiễm nhựa, càng ngày càng có nhiều nghiên cứu tiết lộ các nguy cơ [của nhựa] đối với sức khỏe con người và nhu cầu cấp thiết về các giải pháp.
Nhựa phân hủy thành các hạt nhỏ như DNA của chúng ta – đủ nhỏ để hấp thụ qua da – được thải ra môi trường với tốc độ 82 triệu tấn/năm. Những loại nhựa này và hỗn hợp hóa chất được tạo ra từ đây hiện nay đang là các yếu tố chủ yếu góp phần gây ra bệnh tật, ảnh hưởng đến nguy cơ mắc các bệnh từ ung thư đến các vấn đề về nội tiết tố.
Ô nhiễm nhựa đe dọa mọi thứ từ động vật biển đến con người, một vấn đề mà các nhà khoa học, các nhà hoạt động, các tập đoàn kinh doanh và các chính trị gia đang tranh luận khi soạn thảo một hiệp ước toàn cầu nhằm chấm dứt ô nhiễm nhựa. Các cuộc đàm phán này chỉ nêu bật tính phức tạp của một mối đe dọa dường như đang cản trở tăng trưởng kinh tế và việc làm trước những thiệt hại thảm khốc đối với con người và hành tinh.
Theo hai bộ dữ liệu được phân tích bởi Our World in Data, sự tăng trưởng nhanh chóng của nhựa đã không bắt đầu cho đến những năm 1950 và kể từ đó, sản lượng hàng năm đã tăng gần 230 lần. Hơn 20% rác thải nhựa được quản lý sai cách và thải vào không khí, nước và đất của chúng ta.
Vấn đề không thể tránh khỏi
Mặc dù nhựa không phân hủy sinh học — ít nhất là không trong một khoảng thời gian hợp lý — nhưng nhựa sẽ phân hủy thành các hạt nhỏ hơn bao giờ hết. Chúng ta có thể không còn nhìn thấy nhưng nhựa vẫn liên tục tích tụ trong môi trường của chúng ta. Những mảnh cực nhỏ này, được gọi là vi nhựa và nhựa nano, có thể xâm nhập vào cơ thể chúng ta thông qua những gì chúng ta ăn, uống và hít thở.
Hạt vi nhựa có kích thước từ 5mm trở xuống. Nhựa nano là một phần vô hình của kích thước đó, nhỏ tới một phần tỷ mét hoặc gần bằng kích thước của DNA.
Ô nhiễm nhựa là các chất hóa học còn sót lại của sản phẩm từ công nghệ hóa dầu cùng với các hóa chất khác được thêm vào để thay đổi độ bền, độ đàn hồi và màu sắc. Dự án PlastChem đã lập danh mục hơn 16,000 loại hóa chất – 4,200 loại được coi là có độ nguy hiểm cao, theo báo cáo được ban hành vào tháng Ba của dự án này.
Bà Erin Smith, phó chủ tịch kiêm người đứng đầu bộ phận kinh doanh và rác thải nhựa tại Quỹ Động vật hoang dã Thế giới (WWF), nói với The Epoch Times rằng mức độ và chủng loại nhựa đáng kinh ngạc, trong đó nhiều loại có ảnh hưởng sức khỏe chưa rõ, sẽ là lời cảnh tỉnh cho mọi người.
Bà cho biết, “Ô nhiễm nhựa chắc chắn xảy ra ở khắp mọi nơi. Điều khó khăn hiện nay là các tổ chức khoa học, cố gắng hiểu rõ sự hiện diện của nhựa bên trong [cơ thể] chúng ta có ý nghĩa gì từ góc độ sức khỏe con người, vẫn còn mới mẻ.”
Bà Smith cho biết có thể chúng ta đang chờ đợi khoa học tiết lộ toàn bộ tác dụng sinh học của nhựa, nhưng có một điều chắc chắn rằng, “Chúng tôi biết nhựa không tốt.”
Các vấn đề sinh sản và thần kinh
Các nghiên cứu mới hơn trên lĩnh vực sức khỏe con người đã cho thấy nhựa có các tác động sâu rộng.
“Nghiên cứu rất rõ ràng: Nhựa gây ra bệnh tật, tàn tật và tử vong, có thể gây ra sinh non, nhẹ cân và thai chết lưu cũng như bệnh bạch cầu (ung thư máu), ung thư hạch, ung thư não, ung thư gan, bệnh tim và đột quỵ. Trẻ sơ sinh, trẻ em, phụ nữ mang thai và công nhân ngành nhựa là những đối tượng có nguy cơ gặp phải những tác hại này cao nhất. Những căn bệnh này gây thiệt hại kinh tế hàng năm lên tới 1.2 nghìn tỷ USD,” tiến sĩ Phil Landrigan, bác sĩ nhi khoa và chuyên gia sức khỏe môi trường, cho biết trong bản tin Beyond Plastics hồi tháng Ba.
Beyond Plastics, một nhóm vận động thay đổi chính sách, cảnh báo rằng nghiên cứu mới cho thấy nhựa có thể làm tăng nguy cơ mắc bệnh tim, đột quỵ và tử vong.
Các nghiên cứu liên tiếp đã phát hiện ra các hạt vi nhựa ảnh hưởng đến mọi hệ thống của cơ thể chúng ta và ở mọi lứa tuổi.
Gần 3,600 nghiên cứu được Tổ chức Minderoo lập chỉ mục đã trình bày chi tiết về tác dụng của các polymer và chất phụ gia như chất làm dẻo, chất chống cháy, bisphenol và các chất per- và polyfluoroalkyl. Phần lớn các nghiên cứu cho thấy rằng nhựa ảnh hưởng đến chức năng nội tiết và trao đổi chất, hệ thống sinh sản và góp phần gây ra các vấn đề về tinh thần, hành vi và phát triển thần kinh.
Một nghiên cứu được công bố trên Environmental Science & Technology (Tập san Khoa học & Công nghệ Môi trường) đã xem xét bao bì thực phẩm bằng nhựa từ năm quốc gia và nhận thấy các hóa chất gây rối loạn nội tiết tố là phổ biến.
Các tác giả lưu ý, “Sự phổ biến của các hợp chất estrogen trong nhựa dấy lên mối lo ngại về sức khỏe do chúng có khả năng phá vỡ hệ thống nội tiết, có thể dẫn đến các vấn đề về phát triển và sinh sản cũng như tăng nguy cơ mắc các bệnh ung thư liên quan đến hormone, chẳng hạn như ung thư vú và tuyến tiền liệt.”
Phạm vi đầy đủ của những hậu quả về mặt hóa học này vẫn chưa được biết đến. Theo Minderoo, chưa đến 30% trong số hơn 1,500 hóa chất nhựa được điều tra về tác động đến sức khỏe con người, kể cả các hóa chất “thay thế” được sử dụng để thay thế các chất phụ gia bị hạn chế sau khi phát hiện có vấn đề.
Giáo sư Sarah Dunlop, người đứng đầu tổ chức về nhựa và sức khỏe con người Minderoo cho biết, “Tất cả các hóa chất nhựa mới phải được kiểm tra độ an toàn trước khi đưa vào sản phẩm tiêu dùng, đồng thời phải được theo dõi liên tục sau khi giới thiệu về mức độ của nhựa trong mẫu sinh học của con người và đánh giá ảnh hưởng sức khỏe trong suốt cuộc đời của cá nhân và qua các thế hệ.”
Hấp thụ vào động mạch và da
Phát hiện tương đối gần đây cho thấy các hạt nhựa có thể xâm nhập vào cơ thể con người qua nhiều phương pháp đã dẫn đến những hiểu biết đáng lo ngại khác. Các hạt vi nhựa và nhựa nano trong mảng bám trên thành động mạch của con người gần đây có liên quan đến việc tăng 350% nguy cơ đau tim, đột quỵ và tử vong.
Được công bố ngày 06/3 trên New England Journal of Medicine (Tập san Y học New England) nghiên cứu đã theo dõi 257 bệnh nhân trong 34 tháng. Trong số những người tham gia nghiên cứu, 58.4% có polyetylen trong mảng bám động mạch cảnh và 12.1% có polyvinyl clorua.
Polyethylene là loại nhựa phổ biến nhất được tìm thấy trong chai nhựa và túi nhựa, bao gồm cả lớp lót hộp ngũ cốc. Polyvinyl clorua, hay còn gọi là PVC, là một loại nhựa phổ biến khác, thường được sử dụng trong vật liệu y tế và xây dựng.
Theo một nghiên cứu khác được công bố vào tháng Tư trên Environment International (Tập san Môi trường Quốc tế) bên cạnh việc xâm nhập qua đường ăn uống, các polymer còn có thể xâm nhập vào máu qua da của chúng ta. Các phát hiện này, dựa trên mô hình tương đương với da người, bổ sung thêm bằng chứng cho thấy rằng khi nhựa bị phân hủy, chúng ta khó có thể tránh được việc hấp thụ chúng. Hạt vi nhựa đã được tìm thấy trong đất, nguồn nước, không khí và băng Bắc Cực của chúng ta.
Da đổ mồ hôi được cho là đặc biệt dễ hấp thụ các hạt.
Khi vào bên trong cơ thể, nhựa có thể bắt chước hormone, tích tụ trong động mạch và góp phần gây ra một trong những bệnh lý phổ biến nhất hiện nay – sự mất cân bằng giữa các gốc tự do và chất chống oxy hóa được gọi là stress oxy hóa.
Tiến sĩ Bradley Bale, chuyên gia phòng ngừa đau tim và đột quỵ, đồng thời là đồng tác giả của “Beat The Heart Attack Gene” (Tạm dịch: Đánh Bại Gene Đau Tim) nói với The Epoch Times rằng có rất nhiều bằng chứng cho thấy nhựa gây ra stress oxy hóa.
Tiến sĩ Bale cho biết, “Nhựa có mặt khắp nơi trên Trái đất. Bạn thật điên rồ khi nghĩ rằng mình có thể loại bỏ khả năng tiếp xúc với điều đó. Điều đó gần như là không thể. Nhưng chúng ta có thể xem xét các vấn đề khác gây ra stress oxy hóa.”
Những vấn đề khác, bao gồm ăn uống kém và phơi nhiễm chất độc hại khác, có thể được giải quyết qua các phương pháp tiếp cận lối sống, thực phẩm bổ sung hoặc dự phòng.
Tiến sĩ Bale nghi ngờ nghiên cứu về nhựa nano trong tương lai sẽ tiết lộ mối quan hệ giữa việc tiếp xúc với nhựa và tử vong sớm, chứng mất trí nhớ, ung thư, tiểu đường và bất kỳ bệnh nào bị ảnh hưởng bởi stress oxy hóa.
Làm thế nào để ngăn chặn sự tấn công của nhựa
Vì gần như không thể làm sạch nhựa một khi nó đã phân hủy thành các hạt nhựa nhỏ hơn nên các nhóm vận động đang thúc đẩy luật nhằm giảm các sản phẩm sử dụng một lần như giấy gói thực phẩm, chai lọ, hộp đựng đồ mang đi và túi xách — một số loại nhựa phổ biến và có vấn đề nhất.
Chương trình Môi trường Liên Hiệp Quốc, cơ quan ra quyết định về môi trường toàn cầu với đại diện từ tất cả các quốc gia thành viên Liên Hiệp Quốc, đã quyết định vào tháng 3/2022 rằng vấn đề nhựa cần một phản ứng phối hợp. Họ cam kết đẩy nhanh tiến độ một hiệp ước nhằm giải quyết vấn đề nhựa ngày càng gia tăng trên thế giới.
Tuy nhiên, sau khi tổ chức phiên họp thứ tư trong năm phiên họp vào cuối tháng Tư tại Canada, nhóm vẫn chưa quyết định liệu có nên xác định các loại nhựa có vấn đề hay kêu gọi loại bỏ dần hoặc thu nhỏ quy mô nhựa mới. Cuộc họp cuối cùng bắt đầu vào cuối tháng Mười Một với một hiệp ước dự kiến vào năm 2025.
Trong khi đó, các nhà lập pháp Hoa Kỳ đang thực hiện nỗ lực thứ ba để được Quốc hội xem xét về Đạo luật Thoát khỏi Ô nhiễm Nhựa. Được giới thiệu lần đầu tiên vào năm 2020, đạo luật vẫn bị kẹt trong ủy ban. Trong số các đề nghị của đạo luật bao gồm giảm và cấm một số loại nhựa sử dụng một lần, tạo ra các khoản tài trợ cho các sản phẩm có thể tái sử dụng và tái sử dụng, yêu cầu các công ty chịu trách nhiệm về ô nhiễm nhựa và tạm thời cấm các cơ sở nhựa mới cho đến khi các biện pháp bảo vệ được thiết lập.
Nền kinh tế nhựa
Nhựa rất quan trọng đối với nhiều doanh nghiệp và bản thân ngành nhựa cũng rất quan trọng và có tầm ảnh hưởng sâu rộng. Tuy nhiên, nhựa không mang lại nhiều lợi nhuận như người ta mong đợi. Các cơ sở sản xuất nhựa mới thường nhận được trợ cấp và giảm thuế khiến chi phí sản xuất nhựa rẻ đi một cách giả tạo. Các trợ giúp tài chính này đã tăng lên đáng kể trong ba năm qua.
Ngoài trợ cấp trực tiếp cho nhiên liệu hóa thạch, ngành nhựa và hóa dầu còn được hưởng lợi từ các khoản trợ cấp, giảm thuế và ưu đãi. Theo Trung tâm Luật Môi trường Quốc tế, do thiếu minh bạch nên khó có được số liệu chính xác về trợ cấp. Nhóm này đang thúc giục Liên Hiệp Quốc cấm một số khoản trợ cấp nhất định, bao gồm bất kỳ khoản trợ cấp nào nhằm giảm giá nguyên liệu thô dùng để sản xuất nhựa.
Một số tổ chức đặt câu hỏi liệu những ưu đãi này có mang lại lợi ích cho nền kinh tế địa phương và người nộp thuế nói chung hay không.
Dự án Liêm chính Môi trường đã phát hành một báo cáo vào tháng Ba cho thấy 64% trong số 50 nhà máy nhựa được xây dựng hoặc mở rộng ở Hoa Kỳ kể từ năm 2012 đã nhận được gần 9 tỷ USD tiền trợ cấp của tiểu bang và địa phương. Các sự cố bất ngờ xảy ra thường xuyên, bao gồm vi phạm giấy phép ô nhiễm không khí ở 42 nhà máy và hơn 1,200 vụ tai nạn như cháy, nổ. Giấy phép do nhà nước sửa đổi tại 15 nhà máy cho phép phát thải bổ sung thường được phát hiện ngoài ranh giới tài sản của nhà máy.
Một báo cáo nghiên cứu trường hợp được Viện Thung lũng sông Ohio công bố vào tháng 6/2023 đã kiểm tra cơ sở sản xuất viên nhựa của Shell trị giá 6 tỷ USD được xây dựng ở quận Beaver, tiểu bang Pennsylvania.
“Kể từ khi dự án bắt đầu, các nhà điều hành ngành cũng như các quan chức chính phủ đều lập luận rằng nó sẽ thúc đẩy tăng trưởng kinh tế địa phương và đổi mới đầu tư kinh doanh. Tuy nhiên, sự thịnh vượng vẫn chưa đến. Quận Beaver đã chứng kiến dân số giảm, GDP tăng trưởng bằng 0, việc làm không tăng trưởng, tiến bộ mờ nhạt trong việc giảm nghèo và tăng trưởng kinh doanh bằng 0 — ngay cả khi tính đến tất cả các công nhân xây dựng thời vụ tại công trường,” báo cáo cho biết.
Các giải pháp mâu thuẫn cho một thế giới nhựa
Hiệp hội Công nghiệp Nhựa biện luận rằng nhựa “làm cho thế giới trở thành một nơi tốt đẹp hơn” – ngôn ngữ mà Hiệp hội mong muốn trong hiệp ước về nhựa.
Hiệp hội đại diện cho hơn một triệu công nhân trong toàn bộ chuỗi cung ứng. Theo hiệp hội, là một ngành công nghiệp trị giá 468 tỷ USD, nhựa là nhà sản xuất lớn thứ sáu của Hoa Kỳ. Hiệp hội này đã không trả lời yêu cầu phỏng vấn của The Epoch Time.
Ông David Zaruk, giáo sư truyền thông ở Bỉ có bằng tiến sĩ triết học, nói với The Epoch Times rằng việc phản đối nhựa phần lớn là một cuộc tấn công vào ngành công nghiệp nhiên liệu hóa thạch — một phần trong “chương trình nghị sự chính trị chống tư bản chủ nghĩa” lớn hơn. Ông nói, giá trị của nhựa đối với xã hội thường bị nói nhẹ đi.
Ông dẫn chứng một nghiên cứu năm 2024 được công bố trên Environmental Science and Technology (Tập san Khoa học và Công nghệ Môi trường,) kết luận rằng nhựa “bền vững” hơn nhiều với lượng phát thải khí nhà kính thấp hơn so với các lựa chọn thay thế như giấy, thủy tinh và nhôm — nhiều loại trong số đó được thiết kế để thay thế. Các lập luận thường bỏ qua tác động môi trường của các giải pháp thay thế, nghiên cứu lưu ý và trong một số trường hợp, không có giải pháp thay thế nào cho nhựa.
“Đây cũng không phải là một tiết lộ gần đây. Các nhà khoa học hàn lâm đã nói trong nhiều năm rằng nhựa phục vụ các chức năng thiết yếu. Nói cụ thể về việc sử dụng nhựa trong thời gian ngắn, một cặp chuyên gia chuỗi cung ứng đã lập luận vào năm 2019 rằng “một số bao bì nhựa là cần thiết để ngăn ngừa lãng phí thực phẩm và bảo vệ môi trường. Nhân tiện, chất thải thực phẩm tạo ra lượng khí thải nhà kính gần gấp đôi so với sản xuất nhựa,” gần đây ông Zaruk đã viết trên blog Substack, Firebreak.
Hiệp hội Công nghiệp Nhựa khuyến khích mạnh mẽ việc tái chế và nhựa phân hủy sinh học nhưng các nhà phê bình cho rằng cả hai đều có những vấn đề cố hữu.
Chỉ 4% nhựa được tái chế ở Hoa Kỳ, trong khi một lượng tương đương trôi ra sông, đại dương và đất — phân hủy thành các hạt vi nhựa và hạt nhựa nano mà các chuyên gia tin rằng chúng sẽ tồn tại trong nhiều thế kỷ.
Hiệp ước Nhựa Hoa Kỳ — một sự hợp tác của hơn 100 doanh nghiệp, tổ chức phi lợi nhuận, cơ quan chính phủ và tổ chức học thuật do Hiệp hội Tái chế và Quỹ Động vật hoang dã Thế giới khởi xướng — đã xác định 11 loại nhựa có vấn đề mà các thành viên đặt mục tiêu tự nguyện loại bỏ vào năm 2025. Các thành viên đã liệt kê các loại nhựa thường dùng và các sản phẩm là thành phẩm hoặc có thành phần bằng nhựa không được tái chế hoặc gây ra sự cố trong hệ thống tái chế và có thể bị loại bỏ hoặc thay thế.
Trong khi một số công ty lớn ủng hộ hiệp ước, Hiệp hội Công nghiệp nhựa lại có cái nhìn không mấy thiện cảm về hiệp ước, mô tả đây là một nỗ lực nhằm “nói cho những người khác biết cách điều hành doanh nghiệp của họ bằng cách hạn chế các lựa chọn của họ.”
Hiệp hội cho biết cách tốt nhất để tăng cường tái chế là qua giáo dục và đổi mới.
Các hóa chất tái chế bí ẩn
Thật không may, tái chế không phải là giải pháp hoàn hảo cho vấn đề nhựa. Theo Therese Karlsson, cố vấn khoa học của Mạng lưới Loại bỏ Chất Ô nhiễm Quốc tế, một tập đoàn toàn cầu gồm các nhóm lợi ích công cộng, nhựa tái chế còn gây ra nhiều mối nguy hiểm hơn vì chúng được làm từ hỗn hợp các sản phẩm và thành phần hóa học không chắc chắn hơn.
“Chúng tôi đã xem xét rất nhiều về nhựa tái chế. Ở đó, bạn có rất nhiều vật liệu nhựa khác nhau mà bạn không biết có chứa gì và bạn kết hợp thành một vật liệu nhựa mới mà bạn thậm chí còn có ít thông tin hơn về những gì mà nhựa mới bao gồm,” bà Karlsson nói với The Epoch Times. “Là người tiêu dùng, bạn không thể nhìn vào một miếng nhựa để biết nó có an toàn hay không. Chúng tôi không biết nhưng chúng tôi biết rất nhiều hóa chất dùng trong nhựa là chất độc.”
Một cuộc điều tra của IPEN vào tháng Tư cho thấy các viên nhựa thu hồi từ các cơ sở tái chế ở 24 quốc gia có hàng trăm hóa chất độc hại, bao gồm thuốc trừ sâu, hóa chất công nghiệp, dược phẩm, thuốc nhuộm và nước hoa.
“Công nghệ tái chế của chúng ta không hiệu quả, và phần lớn trong số đó cuối cùng sẽ được đưa vào các bãi chôn lấp,” bà Smith từ WWF cho biết. “Không cần có ký hiệu để quyết định loại rác nào sẽ cho vào thùng rác [tái chế] màu xanh dương đó, bởi vì mọi thứ nên được thiết kế để phục vụ cho hệ thống tái chế đó.”
Những thay đổi nhỏ tạo nên sự khác biệt lớn
Trong trường hợp không có sự can thiệp của chính phủ, bà Smith cho biết có một số mẹo đơn giản mà người tiêu dùng có thể thực hiện để hạn chế tiếp xúc với nhựa của chính mình:
